Hayata Bırakılan İzler: Pentimento

Yelda Zümre Baş yazdı.

Geçmişten bugüne yaşamı anlamlandırmak en önemli ihtiyaçlarımızdan biri. Doğum, yaşam ve ölüm... Bu üçleme içinde insan hem ruhen hem de bedenen gelişiyor, evriliyor, aydınlanıyor. Dallanıp budaklandıkça, başkalarına el uzattıkça kendisi de kökleriyle sımsıkı sarılıyor hayata. Sımsıkı tuttuğu değerler elinden kayıp gitmeye başladıkça anlamlandırma ve bunu aktarma ihtiyacı da artıyor. İşte bu noktada sanat dediğimiz kavram devreye giriyor. Anlamlandırma güdüsünün estetik bir ifadesi olan sanat, insanı da kendi içinde geliştirerek onu daha yüksek bir noktaya taşıyor. Anlam arayışımızda bize eşlik eden en önemli sanat dallarından biri de resim. Resim; her ne kadar herhangi bir yüzey üzerine atılan fırça darbelerinden ibaret gibi görünse de kavramsal boyutta ele alındığında her türlü malzemenin kullanılabileceği bir anlatım tekniği.

Kimi zaman evimizin duvarlarında, kimi zaman bir sergide, belki de defterimizin küçük bir köşesinde… Bir resim gördüğümüzde durup düşünürüz, çizgilerin ve renklerin ardındaki manayı ararız. Peki hiç bu mananın altında başka bir mana daha olabileceğini düşündünüz mü? ‘’Ressamın pişmanlığı’’ olarak da bilinen pentimento, tam olarak bu durumu ifade ediyor. İtalyancada pişmanlık anlamına gelen pentimento kavramı, değiştirilmiş ve üzeri boyanmış eski resimlerin veya formların varlığını ya da ortaya çıkışını ifade eder. Pentimento; resimde halihazırda bulunan ve üzerinde ufak değişiklikler yapılmış elementleri ifade ettiği gibi resmin son halinde bu elementler hiç bulunmayabilir ve zamanla ortaya çıkabilir. Ön hazırlık aşamasında veya resim çizildikten sonra yapılmış olan değişiklikler bu kavram altında incelenir. Şimdi birkaç örnekle bu kavramı anlamaya çalışalım.

MADAME X

Ünlü John Singer Sargent tablosu “Madame X”, 1884 Paris Salonu’nda bugün görmeye alıştığımızdan farklı bir biçimde sergilendi. Orijinal resim, omzundaki zarif siyah elbisesinin bir askısıyla Madame Pierre Gautreau (Madame X) 'i içeriyordu.

Çarpıcı portre oldukça tartışmalıydı ve Madame Pierre Gautreau ile Sargent'ın itibarına da zarar verdi. Sargent daha sonra Madame Pierre Gautreau’in omzuna çizdiği askının yerini değiştirdi. 1916'da The Metropolitan Museum of Art'a tabloyu bağışlarken, resmin yarattığı skandalı azaltmak için öznenin kimliğinin gizlenmesini istedi. Tablo bu yüzden Madame X ismiyle anılmaktadır.

THE OLD GUITARIST

Pablo Picasso’nun "Mavi Dönemi" (1901-1904) sırasında, sanat malzemelerini temin etmek kolay değildi. Sanatçı, bazen imkânı olmadığından tuval yerine mukavvayı değiştirir ya da tuvali başka bir amaçla tekrar kullanırdı. “The Old Guitarist”, bu durumun en önemli örneklerinden biridir.

Bu tabloyu daha önce gördüyseniz, gitaristin bükülmüş boynunun arkasında başka bir yüze benzeyen çizimi fark etmiş olabilirsiniz. Bu gizli portrenin kime ait olduğu net olmasa da X-Ray görüntüleme, birçok detayı ortaya çıkardı. Kadın küçük bir çocuğu emziriyor ve ona bir boğa ve bir koyun eşlik ettiğinden pastoral bir ortam oluşturuyor.

VIEW OF SCHEVENINGEN SANDS

Hendrick van Anthonissen tarafından 1641 manzarasının resmedildiği “View Of Scheveningen Sands”’te , sonradan yapılmış olan boyama çok bariz bir şekilde görülmektedir. Tablonun 140 yılı aşkın süredir bulunduğu İngiltere'nin Cambridge kentindeki Fitzwilliam Müzesindeki yetkililer, yüzeyindeki verniğin önemli ölçüde sarardığını fark ettiler.

Dikkatli bir restorasyon yapıldığında, resim karaya oturmuş bir balinanın yanında duran ek bir figürü ortaya çıkardı. Figürü ve balinayı kaplayan boya tabakası, orijinal boya uygulamasından daha farklıydı. Bu, boya katmanının farklı bir sanatçı tarafından değişen zevklere uyacak şekilde çok daha sonra eklenmiş olabileceğini düşündürmektedir. Belki de ölmekte olan bir balina, 18. yüzyılda bir oturma odası konsepti için pek de uygun değildir?

Yukarıda bahsettiğimiz ressamlarda olduğu gibi hepimizin hayatla ilgili sayısız keşkeleri var kuşkusuz. Akışın içinde yol almaya çalışırken zaman zaman geri dönüp baktığımız ve hüzünle hatırladığımız hatalarımız da yok değil. Görülüyor ki, biz bu hatalardan gereken dersi çıkarmadan onların üstünü örtmeye çalıştığımızda o hatalar er ya da geç karşımıza çıkıyor. Zaman kavramı gerçeklikle iç içe bir bütün olduğundan, içinde evrilen ve büyüyen gerçeklikle günü geldiğinde bizi yüzleştiriyor.

Geçmişin raflarında kaybolup akışla olan bağımızı kesip atmak da bir çözüm değil elbette. İnsan seçimleriyle, hatalarıyla var olan ve gelişen bir varlık, biz her ne kadar kendimizde olanı görmeye ve büyütmeye meyilli olsak da bu izler hepimizde var. O yüzden eğer bu keşkelerle evrilip izlerini yok etme şansınız varsa lütfen o şansı geri tepmeyin. Hayat güzel ve biz varsak var, derin bir nefes alın ve akışla kalmaya devam edin.

REFERANSLAR

Del Valle E. (2017, Ekim 27). 6 paintings that were hiding something. Mental Floss. https://www.mentalfloss.com/article/58518/undercover-art-6-paintings-were-hiding-something

Hulsey J.-Trusty A. (2020, Ekim 14). Learn all about pentimento | the pros and cons of repainting your work. Artistsnetwork. https://www.artistsnetwork.com/art-techniques/pentimento-repainting-process/

Pablo Picasso Paintings, Quotes, & Biography.(b.t.).The old guitarist, 1903 by Pablo Picasso. https://www.pablopicasso.org/old-guitarist.jsp

Kuang S.(2014, Eylül 12).Hendrick Van Anthonissen's 'View of Scheveningen Sands'. Art UK. https://artuk.org/discover/stories/hendrick-van-anthonissens-view-of-scheveningen-sands

The Metropolitan Museum of Art. (b.t.). Madame X (Madame Pierre Gautreau). The Met. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/12127