Hürrem Sultan ve Rhinophitecus Roxellana

() Yorum yapılmamış

 Düzenli yazarımız Eren Şahin yazdı.

Orta ve Güneybatı Çin’de yaşayan, altın renginde kürkü olan, sivri ve kalkık burunlu bir maymun türü; soylarının tükenme tehlikesiyle karşı karşıya. “Altın Maymun” olarak bilinen bu türün birey sayısı 8000-15000 aralığında seyretmektedir. Bu sayılar 2008 yılında yapılan çalışmalarda elde edildiğinden güncelliğini koruduğunu söylemek büyük hata olur. Yaklaşık 1000 yıldır kürkleri nedeniyle avlanmışlardır ve habitatlarını kaybettiklerinden dolayı soyları tükenmeye başlamıştır. “Altın Maymun” olarak bilinen bu tür, deniz seviyesinden 1500-3400 metre yüksekte kalan dağlık ormanlarda yaşar. Yaşadıkları iklimde kar yağışı görülür fakat bu tür, insan olmayan primatlardan yapısı bu hava koşullarına en elverişli olanıdır. Kürkleri uzun, koruyucu, kalın kıllardan oluşur. Burunları; basıktır, soğuk havalarda burunlarını donarak kaybetmelerinden korumak için evrimleşmiştir. Otçul beslenirler ve genellikle besinleri alg-siyanobakteri mutualist formu olan likenlerden oluşur. Taze yaprakları, meyveleri, kabuklu yemişleri ve çiçekleri de yerler.

Sosyal konseptleri kompleks ve organizasyonları çeşitli olabilir. Gruplar arasında farklılıklar gözlenir. Tek erkeğin birden fazla dişiyle kurduğu ilişkiler sonucu gruplar oluşabilir. Bu küçük gruplar daha büyük kitleleri oluşturur. Dişi maymunlar da kendi içlerinde gruplar oluşturup yakınlık kurabilirler. Oldukça kompleks bir sosyal yaşama sahip olan bu maymunların kurdukları ilişkiler, kendi yavrularının desteklenmesi ve dişilerin birbirini desteklemesi adına önemlidir. Harem oluşturan diğer türlerin aksine infantisid (kendi yavrularını öldürme) bu türde görülmez.

1644 yılı yapımı “Roxelane” adlı oyun kartı: Fransızca olarak Hürrem başlığı

Taksonomide Latince ismi Rhinopithecus roxellana olarak geçer. 1870 yılında Fransız bir zoolog olan Henri Milne-Edwards tarafından bu isim verilmiştir. Türün tamamlayıcı adı “Roxellana” Hürrem Sultan’ı işaret eder. Altın rengindeki kürkleri Hürrem Sultan’ın kızıl saçlarına benzetilirken kalkık burunları ise sultanın burnuna benzetilmiş. Batı’da ismi Alexandra veya Roxellana olarak bilinen Hürrem Sultan’ı kimsenin gerçekten görmemesine karşın tasvirlerden, söylentilerden ve bazı yazılı kaynaklardan sultanın kızıl saçlı olduğu ve burnunun sivri olduğu ortaya çıkıyor. Bu bakımdan yapılan benzetme; 16. yüzyılda yaşamış Hürrem’in 19. yüzyılda bile hatırlandığını, ismini bilimsel literatüre geçirdiğini kanıtlar nitelikte. Türe ismini veren Milne-Edwards’ın kalkık . ve sivri burunlu bu maymun türüne Hürrem’in ismini vermesi alttan alta bir göndermedir. Belki de benzetilen tek şey maymun türünün fiziksel özelliği değildi. Kadınlar saltanatını başlatan bir sultanın destekçilerine benzer şekilde komünler kuran dişi maymunların varlığı veya erkek maymunların harem kurmaları da bir şekilde Osmanlı ve Hürrem ile bağdaştırılmış olabilir.

Kirinia roxelana
La Sultana Rossa, or Portrait of a Woman, Titian (16. Yy)

Hürrem, ismini yalnızca bu maymunlara değil bir de kelebek türüne vermiştir. Ağaç Esmeri olarak bilinen Kirinia roxelana,1777 yılında Cramer tarafından isimlendirilmiştir. İsmini Hürrem’den aldığı açık fakat nedeni bilinmemekte. Türkiye’de de görülen bu kelebek, kışı tırtıl olarak geçiren; büyük, sarı, turuncu ve kahverengi kanatları olan bir türdür. Belki bu renkler benzetilmiş olabilir fakat kim bilir? Rutenya’da yaşayan küçük bir kızın gün gelip ismini hayvan türlerine verecek kadar ünlü olacağını kim tahmin edebilirdi? Benzetmelerin amacı ister yerme olsun ister yüceltme; bu, onun unutulmasının önüne çıkan engellerden biri olmuştur.

REFERANSLAR

Yazar

Etiketler